Phân biệt Nhà thờ Họ, Nhà thờ Chi họ và Bàn thờ Tổ tiên tại gia

Lập bàn thờ Tổ tiên đúng theo phong tục của người Việt là phong tục thờ cúng quan trọng trong đời sống văn hóa tâm linh của người Việt. Tuy nhiên, nghi thức thực hiện việc này khác nhau tùy theo tôn ti trật tự. Nhà thờ Họ khác với Nhà thờ Chi họ và bàn thờ Tổ tiên tại gia.

Phòng thờ đặt trên tầng thượng của một nhà phố ở Hà Nội

Muốn đi sâu vào các nghi thức thờ cúng, trước tiên các gia chủ cần phải phân biệt được sự khác nhau giữa từng loại Nhà thờ đã nêu trên cho dù cả ba đều mang ý nghĩa nhân văn như nhau.

Để giúp các gia chủ thiết kế biệt thự vườn 1 tầng ở nông thôn có không gian thờ cúng chuẩn thuần Việt, Kiến trúc VietAS chia sẻ một số kiến thức cơ bản ngắn gọn và dễ hiểu dưới đây. Nội dung có sự tham khảo cuốn sách “100 điều cần biết về phong tục thờ cúng của người Việt”, Nhà xuất bản Hồng Đức.

Ý nghĩa nhân văn của tục thờ cúng Tổ tiên trong các gia đình Việt Nam

Dân gian ta từ xưa tới nay vẫn quan niệm rằng ‘chết không phải là hết’, ‘Trần sao Âm vậy’. Dù người chết thể xác đã trở về cát bụi nhưng linh hồn vẫn tồn tại không rời xa.

Thế giới vô hình (thế giới của người đã khuất) và thế giới hữu hình (thế giới của người còn sống) luôn có ‘sợi dây’ liên kết với nhau. Việc thờ cúng Tổ tiên chính là ‘môi trường gặp gỡ’ của hai thế giới Âm – Dương để người đã khuất và con cháu trên dương thế được ‘giao lưu’ với nhau trong chính ngôi nhà của mình.

Đây là quan niệm hết sức nhân văn, nó mang ý nghĩa sâu sắc thể hiện tình người, tình nhà và sự gắn kết giữa con người với con người, tình thân với tình thân. Dù thể xác có tan rã nhưng thâm tâm luôn cầu chúc cho nhau những điều tốt đẹp. Nó đồng thời thể hiện đạo lí ‘uống nước nhớ nguồn’ mang đậm đà bản sắc dân tộc Việt Nam. Những thế hệ đi sau luôn tưởng nhớ, biết ơn công lao sinh thành, dưỡng dục, cơ đồ và phúc đức mà Tổ tiên đã dầy công gây dựng khi còn tại thế.

Phòng thờ Tổ tiên đẹp ở Hải Dương

Vì sao phải lập bàn thờ Tổ tiên?

Lập bàn thờ tổ tiên (bàn thờ Gia tiên) ở nơi trang trọng, thanh tịnh nhất trong nhà chính là cách các gia đình Việt thiết lập không gian để ‘linh hồn’ Tổ tiên về ngự cho gần gũi với con cháu.

Tổ tiên ‘ngồi’ đó theo dõi những công việc hàng ngày và sẽ ‘giúp đỡ’, chỉ dạy mỗi khi con cháu cần. Vào những ngày Rằm, mồng Một hoặc Lễ - Tết, con cháu thực hiện các nghi thức thắp nhang, khấn vái, kính cẩn cúi đầu tại đây để dâng lễ vật và báo cáo với ông bà Tổ tiên về những công việc của gia đình, xin ‘ý kiến’ các cụ trước khi thực hiện việc lớn và tạ lễ khi công việc hoàn thành tốt đẹp. Thậm chí, khi có bất kỳ biến cố nào xảy ra với gia đình, bản thân hay các thành viên, gia chủ cũng khấn vái Tổ tiên để xin được phù hộ cho ‘chuyện dữ hóa lành’.

Chính vì thế, lập bàn thờ Tổ tiên là một phong tục không thể thiếu trong đời sống tâm linh người Việt.

Vị trí đặt bàn thờ Tổ tiên

Bàn thờ Tổ tiên nên đặt ở đâu? Chính bởi quan niệm lập bàn thờ Tổ tiên để thờ cúng tạo ‘môi trường gặp gỡ’ cho hai thế giới Âm – Dương nên chọn vị trí đặt bàn thờ luôn khiến các gia chủ quan tâm hàng đầu mỗi khi thiết kế nhà ở.

Trước đây, do người Việt ở nhà cấp 4 mái ngói nên thường đặt phòng thờ tầng 1. Ngày nay, những căn nhà hiện đại cao tầng mọc lên khiến nơi thờ cúng được đẩy lên cao hơn. Đó có thể là tầng thượng hoặc bất cứ tầng lầu nào phù hợp.

Nhưng, dù đặt ở đâu vị trí đặt bàn thờ cũng luôn phải đẹp, ở chính giữa nhà chính -  nơi có địa thế đẹp nhất. Dân gian xưa thường gọi là nhà Trên.

Tùy theo điều kiện hoàn cảnh mà lập bàn thờ Tổ tiên có kích thước nhỏ hay to, cầu kỳ hay đơn giản; nhưng gia đình nào cũng phải có một ban.

Hướng bàn thờ đẹp là hướng hợp tuổi gia chủ, xác định theo phong thủy bàn thờ và tuân thủ những điều kiêng kỵ cần thiết.

Dù đặt ở tầng 1 hay tầng lầu, bàn thờ Tổ tiên luôn có vị trí trang trọng nhất

(Ảnh trên, bàn thờ đặt ở trong cùng phòng khách)

Phân biệt Nhà thờ họ, Nhà thờ chi họ và Bàn thờ tổ tiên tại gia

Ví dụ: Sơ lược sơ đồ hệ thống Nhà thờ Tổ tiên của họ Nguyễn

Phân biệt 3 loại hình thờ cúng Tổ tiên này thực ra không khó. Nó chính là việc thờ cúng theo tôn ti trật tự, phân chia theo nhánh của một Họ từ trên xuống dưới, từ lớn tới nhỏ.

1. Nhà thờ Họ là gì? Từ đường họ là gì (Từ đường)?

Bàn thờ Tổ tiên do các con cháu của cùng một Họ lập nên ở một nơi để thờ vị Thủy tổ chung của cả dòng họ được gọi là Từ đường họ hoặc Nhà thờ họ. Ví dụ: Nguyễn tộc từ đường (nhà thờ họ Nguyễn), Lê tộc từ đường (nhà thờ họ Lê)…

2. Nhà thờ Chi họ (Bản chi từ đường) là gì?

Họ nào mà to thì sẽ chia thành nhiều Chi khác nhau. Ngoài việc tham gia giỗ Tổ của toàn họ, mỗi chi ấy còn lập nhà thờ riêng của chi mình gọi là Bản chi từ đường hay Nhà thờ chi Họ.

3. Bàn thờ Tổ tiên tại gia là gì (Gia từ)?

Trong mỗi nhà, nhà nào có điều kiện lập nhà thờ Tổ tiên riêng ở tại gia gọi là Gia từ (Nhiều nơi gọi chung là Từ đường).

Tuy nhiên, không phải gia đình nào cũng có điều kiện nên thường lập luôn bàn thờ ngay trong không gian phòng khách hoặc dành một không gian riêng để thiết kế phòng thờ cho trang nghiêm, thanh tịnh.

Gia từ - Nhà thờ Tổ tiên tại gia bên cạnh ngôi biệt thự tân cổ điển 2 tầng ở Hưng Yên

Kết luận

Trước tình hình hội nhập ồ ạt nhiều nền văn hóa khác nhau như hiện nay dễ khiến những cốt hồn cốt túy của dân tộc bị mai một. Phân biệt Nhà thờ Họ, Nhà thờ Chi họ và Bàn thờ Tổ tiên tại gia là một trong những cách giúp chúng ta duy trì, gìn giữ và phát triển bản sắc văn hóa gia đình, dòng họ nói chung và dân tộc Việt Nam nói riêng. Học cách trang trí bàn thờ Tổ tiên và những câu đối bàn thờ Tổ tiên hay là một cách góp phần vào quá trình bảo tồn ấy. 

• Trang trí bàn thờ ngày Tết cổ truyền
• Bài trí phong thủy bàn thờ Thần Tài – đón tài lộc vào nhà
• Phong thủy bàn thờ ông Táo - tín ngưỡng văn hóa dân gian
• Một số lưu ý về bài trí phong thủy bàn thờ ngày tết